Interview afgenomen door Robbie Dubbelman
Dit derde “Farmer Portrait” gaat over landbouw die iets dichter bij het kantoor van het ASEED plaatsvindt. De boer die we in dit interview spreken komt namelijk uit Nederland. Zijn naam is Dirk Borgman. Hij werkt in een familiebedrijf wat voornamelijk koeienmelk en krachtvoer voor vee produceert. Zijn familie is al drie generaties boer in de Achterhoek, een van de meest Oostelijk regio’s van de provincie Gelderland, bekend vanwege haar boeren. Dirk produceert op een manier die duurzamer is dan agro-industrieel, alhoewel het familiebedrijf ook gebruik maakt van meer intensieve en moderne landbouwmethodes. Hoewel ASEED landbouwmethodes promoot die compleet ecologisch, zonder uitstoot van broeikasgassen en gemaakt voor een lokale markt, vonden we het toch belangrijk om te laten zien hoe het Coronavirus een impact heeft gemaakt op boeren die niet op deze manier hun voedsel produceren. Het is immers zo dat niet-ecologische boeren een belangrijke rol spelen in de internationale landbouw waardoor hun inzichten belangrijk als we proberen te begrijpen hoe pandemieën en economische crisissen impact maken op de mensen die ons eten en drinken produceren. Het is ook interessant om met Dirk te spreken omdat hij ook betrokken is bij de Nederlandse boerenactivisme beweging, waaronder bij Agractie. De demonstraties van deze Agractie, waarbij ze met tractors naar Den Haag toereden, zijn veel in het nieuws geweest. Het lijkt ons als organisaties belangrijk om de dialoog aan te gaan met mensen die betrokken zijn bij dit soort activistische bewegingen als we de transitie naar een meer duurzame vorm van landbouw mogelijk willen maken op regionaal, nationaal en globaal. Zie hieronder het interview:
Waar en wat verbouw je?
We hebben een melkveebedrijf hier in de Achterhoek en we produceren dus melk.
En hoe lang verbouw je dat al?
Ja het is echt de vraag van wat we verbouwen als landbouwproducten, dan gaat het puur om voedermais en gras. Hoe lang we dat doen, is meerdere generaties lang al. Drie vier generaties lang.
Dus het is een familiebedrijf?
Ja.
Is het dan industriële, biodynamische, of ecologische landbouw?
Ik vind het lastig om te zeggen waar we ons exact onder moeten scharen maar we doen mee aan het keurmerk van Friesland Campina. Vanuit dat opzicht denk ik dat we dan meer naar de biologische kant neigen maar we zijn niet compleet biologisch. We doen weinig aan traditionele landbouw maar door die standaarden [van Campina] ook een beetje eigen visie maken wij bijna geen gebruik meer van bestrijdingsmiddelen, proberen wij meer grondgebonden te zijn. We doen de koeien naar buiten toe. Proberen minder wisselteelt toe te passen en minder grasland te scheuren, wat tot CO2 uitstoot leidt et cetera.
Vooral ook uit ecologische overwegingen dat jullie die overstap maken?
Deels dat, dat wel voor een redelijk deel. En plus en dat is wel een andere beweegreden. Momenteel staat het keurmerk zo opgesteld dat je er financiële compensatie voor zal krijgen. En het is al voor ons als bedrijf al zo dat het kosten veroorzaakt om aan die voorwaarden te voldoen.
Op wat voor manier beïnvloedt het Coronavirus en de maatregelen die daarmee verbonden zijn jouw leven en werk als boer?
Het werk gaat gewoon door. Dus daar veranderd relatief weinig aan, hier in Nederland is het wel zo dat je veel adviseurs hebt en externe dingen. En, naja dat gebeurt zoveel mogelijk op afstand en via de computer. Normaliter zou een voedingsadviseur langskomen en bij je thuis aan de keukentafel zitten maar nu gebeurt dat op afstand.
Dus je merkt geen impact op hoeveel jullie kunnen verkopen of kunnen blijven produceren?
Nee, nu niet per se maar het heeft enigszins begint het gevolgen te hebben voor het marktuitzicht. Er beginnen dalingen in de melkprijs te ontstaan en er worden verwachtingen genoemd dat met 5 cent per liter kan zakken. En dat zal wel pittige gevolgen hebben. Naja dat is wel te overleven, maar dat gaat wel om hele fikse bedragen. Als je berekend naar een bedrijf met een miljoen liter in productie dan gaat dat om 50,000 euro.
Produceren jullie ook voor het buitenland?
De Nederlandse markt produceert voornamelijk voor het buitenland. Wij hebben niet invloed op waar onze melk terecht komt. Alleen is het wel zo dat wij een keurmerk erop hebben zitten zorgt ervoor dat onze melk in de Nederlandse supermarkten terecht komen. Omdat alle producten van Campina in de supermarkt het keurmerk bevatten, dus het is wel een melkstroom die veel naar Nederlandse consumenten toegaat. Van de Nederlandse geproduceerde melk gaat wel heel veel naar de export toe. En daarom zijn wij wel heel erg afhankelijk van de buitenlandse markten en wat de export doet.
En op dit moment is ook daar op dat exportgebied hebben jullie daarvan nog niet de effecten gemerkt?
Jawel er is een daling merkbaar, maar die daling die kan maar zo nog na de Coronacrisis doorzetten.
De volgende vraag is dan een beetje lastig. Heb jij het idee dat er bepaalde dingen ook nodig zijn, of dat er speciaal dingen moeten gebeuren voor de Nederlandse landbouw gedurende deze crisis en maatregelen?
Dat is een beetje in lijn met wat ik in het vorige heb genoemd: Dat er een exportmarkt blijft en dat die goed afgehandeld wordt. En in Nederland is dat relatief goed geregeld. In Nederland loopt dat wel, maar ik kan me voorstellen dat dat misschien voor andere markten anders ligt. En ik praat dan vanuit de melkveehouderij, maar ik weet dat er andere Nederlandse agrarische sectoren zijn waarbij dat anders is.
Kan je voorbeelden noemen van waarbij dat zo is?
In de akkerbouw schijnt dat allemaal wel iets zwaarder aan te komen en zeker in de vleesindustrie, in de vleesproductie schijnt het helemaal zwaar te zijn qua prijzen. Bij ons gaan de stierkalfjes weg naar opfokkers toe en dan gaan ze uiteindelijk naar de slacht toe. Maar de prijs die wij nog krijgen voor de kalfjes is bijna nihil. En daar is gewoon een stuk minder afzetmarkt voor.
Waarom denk je dat dat zo is?
Omdat de export onder druk staat.
Dat is dan wel interessant dat verschil tussen de melk en vleesproductie. Dus sommige gebieden zullen harder getroffen worden?
Ja dat denk ik wel. En ik denk ook dat de luxere producten harder getroffen zullen worden dan de basisproducten. Daar durf ik ook geen uitspraken over te doen wat harder wordt getroffen. Maar dat is het enige wat wij misschien als hulp nodig hebben is zorgen dat er een afzetmarkt blijft voor alle sectoren aan zich.
Ik kan me destijds herinneren dat toen we die gesprekken hadden jij ook zei dat produceren voor de exportmarkt ook nadelen heeft. Dan moet je groter gaan produceren. En dat het rare handelsroutes waren,
Natuurlijk, wij de Nederlandse consument is geneigd om vaak voor relatief met matige kwaliteit akkoord te gaan zolang het maar goedkoop is. In Nederland wordt veelal in hoge kwaliteit voedsel geproduceerd. Vandaar is heel veel Nederlands voedsel voor de export geproduceerd. Als je kijkt naar witvlees kalven of naar rosé kalven. Die zijn ook duurder om op te fokken, maar in andere landen willen ze graag betalen voor dat vlees. Maar in Nederlandse markten zie je ze niet terug. En dat is misschien wel een stukje waar wij nu van kunnen merken nu de export onder druk staat. In Nederland hebben we gewoon een overschot aan voedsel.
En hoe denk je dat jij kan helpen als boer gedurende deze crisis? Wat denk jij dat de belangrijkste rol is in de landbouw?
Gewoon goed en veilig voedsel produceren. Als mensen goed en gezond blijven eten, dan blijven ze ook gezond. Ja de crisis, ik weet niet precies.
Nu eigenlijk wordt de landbouw een essentieel beroep genoemd, en worden veel van die essentiële beroepen nu zo aangeduid. Maar lange tijd denk ik dat de landbouw zich eigenlijk genegeerd gevoeld door de politiek. Dus wat denk je daar over dat jullie beroepsgroep als dermate essentieel wordt aangeduid?
Ja lastig, ik vind dat de manier waarop de Nederlandse politiek met ons omgaat zeer ongelukkig. Dat ze ons nou essentieel noemen, dat vind ik een beetje, daar word ik niet echt warm van vanbinnen. Nee ik zou op politiek vlak dan heel graag op zo’n manier willen zien dat er maatregelen worden aangestuurd dat we ook worden gewaardeerd maar dat zie ik nog steeds niet gebeuren. Dat wij als primair beroep worden gezien, dat is ook al heel lang zo, dat was in oorlogstijd ook zo. Dat we nou nadrukkelijk worden genoemd daar word ik niet heel warm van.
Dus denk jij ook niet dat er na deze crisis ook meer waardering zal komen voor de Nederlandse landbouw.
Nee niet per se, niet al ze nu al tijdens de Coronacrisis bezig zijn wetten er doorheen te drukken die ons als agrarische sector enorm gaan schaden.
Heb je voorbeelden van die wetten?
Niet specifieke voorbeelden die ik zo even kan uitleggen maar er zijn een aantal maatregelen waar ze mee bezig zijn die ons enorm onder druk gaan zetten als agrarische sector. Ik kan wel een voorbeeld noemen, dan praat ik over geen eiwit meer toevoegen binnen krachtvoer. Dat komt onder druk te staan.
Weet je waarom dat wordt gedaan?
Omdat eiwit op dierlijk niveau gedeeltelijk tot het omzetten naar ammoniak leidt, wat dan weer leidt tot het stikstof probleem. Dat zorgde in Nederland voor de Stikstofcrisis en ze zijn nou bezig om wat wetten erdoor te drukken waar anders boeren wel tegen hadden zitten protesteren maar wat door de Coronacrisis tot weinig tegengas leidt. Nee ik zie weinig waardering van de politiek.
Het Coronavirus is mede ontstaan doordat wilde gebieden zijn binnengevallen, het heeft de natuur eigenlijk behoorlijk door de war gegooid. Hoe denk jij dat er in de toekomst kan worden gezorgd dat de voedselproductie veiliger wordt?
Ik denk dat het Nederlandse voedsel zo veilig en zo goed is als maar mogelijk is. We staan er in Nederland wel bekend om dat we zo’n beetje de hoogste kwaliteit voedsel in de wereld hebben. Dan moet je je afvragen. Heel veel mensen hebben tig dieren thuis. Honden katten muizen, in huis lopen. Dan moet je afvragen hoe je daarmee omgaat? Behandel je hem als een dier of half als een kind? En, daarnaast is het ook opletten met wilde dieren want die kunnen ook ziektes met zich meebrengen. Maar ik denk dat de Nederlandse veehouderij behoorlijk schoon is. Daar heersen wel ziektes onder maar dat wordt al zo nauw bijgehouden dat dat niet snel bij de meeste mensen aankomt.
Wat ik ook wel interessant vond. Ziektes worden heel erg gemonitord in onze landbouw. Het is zo dat boeren al vaker hebben gehad dat er gezondheidscrisissen waren met uitbraken van ziektes. Heb je zelf daar te maken mee gehad? En denk je dat er bepaalde lessen kunnen worden gehaald?
Mond en klauwzeer heb ik zelf nooit meegemaakt. Mijn ouders wel. Mijn moeder die noemt het nog wel eens een beetje als een vergelijking met deze periode. Toen zat bij ons het hele bedrijf op slot. Mijn moeder werkte een paar dagen per week buiten huis, in het speciale onderwijs. En als zij eigenlijk het bedrijf binnenging, dan ging ze douchen en andere kleren aantrekken. Bij het bedrijf stond er een sluis voor iedereen die het bedrijf op moesten. Ze doet dat nu nog steeds zoveel mogelijk, ook voor de Coronacrisis. Een keer in de week boodschappen halen, gewoon het menselijk contact zoveel mogelijk verwijderen. En ik denk in die zin, want dat noemde mijn vader nog, als boer zijn is hij niet zo geschokt en ik eigenlijk ook niet dat dat zo kan gebeuren. Onder dieren kan het ook in een keer, als er een dier ziek wordt is de kans dat dat er honderd worden ook heel groot. Zieketes kunnen heel snel gaan, en dat dit binnen mensen een keer gebeurd is niet een enorme verrassing.
Ze zeggen achteraf dat het bijna afwachten. Wat denk je van jouw perspectief dat de belangrijkste lessen zijn die kunnen worden getrokken uit de Coronacrisis.
Sowieso dat we waakzaam moeten zijn en sowieso waakzamer met wilde dieren. In de veehouderij pleiten we al langer dat daar iets voorzichtiger mee omgesprongen moet worden, want de zeer infectieuze ziektes binnen de landbouw, die komen vaak vanuit het wild. Als je gaat denken aan varkenspest, vogelgriep, die komen allemaal vanuit wilde dieren komen die de landbouw binnen. En in die inmenging, daar mogen we iets nauwgezetter naar moeten kijken. En ik denk dat dat ook geldt voor mensen die thuis een varkentje hebben lopen of die honden en katten hebben lopen dat ze zich er iets meer in gaan verdiepen. Ik denk dat het voorbeeld van een kattenbak laten schoonmaken door een zwangere vrouw, een dier in je huis is heel leuk maar, het zijn gewoon ziekteverspreiders. Ga er dus een beetje voorzichtig mee om. En ik denk gewoon dat het weer kan gebeuren. Wat er nu is gebeurd, dat kan nog twintig jaar duren maar het kan ook over vijf jaar weer zo zijn. Ik denk in die zin dat, een gewaarschuwd mens telt voor twee. Knoop het in je oren dat het gewoon weer kan gebeuren.
Zou je nog iets willen toevoegen?
Maar ik denk vanuit een boers oogpunt: Wij praten al heel lang over infectiedruk binnen stallen, en infectiedruk verhoog je en verlaag via verschillende dingen, maar een van de enorme belangrijke factoren is hoeveel dieren je op een aantal vierkante meter hebt. Want hoe meer dieren je op een klein stukje grond zet hoe hoger je de infectiedruk hebt. En ik denk wel dat in grote steden en plekken. Dat dat tot het gevaar van de Coronacrisis leidt. Ik zit in de Achterhoek, en ik kan je vertellen dat hier niet zoveel gebeurt. Ik ken nog niemand die geraakt is door Corona. Er gebeurt niet zo heel veel, want er is heel veel afstand tussen mensen. Ik heb mensen gesproken in steden en daar vertellen ze dat het redelijk ronde gaat. (…) Ik probeer aan te geven dat als mensen allemaal met een kluitje op elkaar woont in de stad dan moet je erop rekenen dat de ziektedruk daar hoog is. En dat als het uitbreekt het gewoon heel er snel kan rondgaan.
Dus je zou eigenlijk kunnen zeggen dat wij een soort opgehokte mensen zijn, bij elkaar?
In principe doen we het wel zo’n beetje. Als je met z’n honderden allemaal in een flat gaat wonen waar je allemaal met honderd mensen dezelfde lift gebruikt.
Dus de landbouw is er bijna beter op voorbereid dan het gemiddelde flatgebouw?
Nou ik denk omdat de intervallen binnen de landbouw korter zijn, omdat we het veel vaker hebben meegemaakt.
