Met de recente notitie van de Europese Commissie hebben we een kans om dit nu te doen!
De afgelopen jaren is een toenemend aantal patenten (het officiële Nederlandse woord voor patent is eigenlijk octrooi) op planten toegekend. Gelukkig is deze ontwikkeling niet onomkeerbaar. Als antwoord op de vele protesten tegen de patenteerbaarheid van planten en zaden, bracht de Europese Commissie op donderdag 2 november een aangekondigde notitie uit met de interpretatie van de huidige Biotech Richtlijn 98/44/EC, waarin duidelijk afstand wordt genomen van de huidige situatie die het patenteren van planten uit gangbare teelt mogelijk maakt. Hiermee benadrukt de Commissie het feit dat de Europese Wetgeving oorspronkelijk bedoeld was om gangbaar geteelde planten en dieren uit te sluiten van een patent. Echter, ´we zijn er nog niet´ zoals Maaike Raaimakers van Bionext waarschuwt. Wat kunnen we verwachten van deze notitie en wat moet nu nog worden aangepakt?
De huidige situatie
In de Europese Octrooiwet is een verbod opgenomen voor het patenteren van planten en dieren. Desondanks wacht een groot aantal patentaanvragen op goedkeuring en zijn al enkele patenten op plantaardig en dierlijk materiaal uit gangbare teelten goedgekeurd. Deze patenten zijn toegekend op verscheidene groentes zoals een broccoli van Monsanto en Syngenta’s paprika en chili plant met insectenafweer. Deze patenten kunnen een grote invloed hebben op de markt en de positie bedrijven sterk veranderen. Er is veel kritiek op en protest tegen de huidige interpretatie van de Europese Octrooiwetgeving – en terecht. In antwoord daarop publiceerde de Europese Commissie onlangs de notitie over de Biotech Richtlijn 98/44/EC. Met deze verklaring neemt de Europese Commissie duidelijk afstand van de interpretatie door de Uitgebreide Raad van Beroep van het Europees Octrooibureau (ook wel European Patent Office / EPO).
Op 25 maart maakte de Uitgebreide Raad van Beroep van het Europees Octrooibureau het volgende onacceptabele besluit bekend: ‘terwijl geen patent kan worden afgegeven op gangbare teeltprocessen, zijn planten en dieren die door deze processen worden voortgebracht wel patenteerbaar.’
Sinds dit besluit het mogelijk maakt om planten of zaden die middels gangbare teelt zijn geproduceerd te patenteren, zijn al meer dan 180 van dit soort patenten toegekend. Bovendien zijn ongeveer 1000 andere patenten in afwachting van goedkeuring (1).
De bekendste gevallen van goedgekeurde patenten op planten uit gangbare teelt zijn het ‘broccoli’-patent (G 2/07) en het ‘tomaat’-patent (G 1/08). Beide patenten werkten als precedent voor de verdere besluitvorming.
Precedenten: patenten op broccoli en tomaat
Monsanto´s ‘super-broccoli’ Beneforte: geïntroduceerd in 2011 en op de markt in de VS en het Verenigd Koninkrijk.
Het patent is op broccoli met een hoger gehalte aan glucosinolaten (waarvan wordt aangenomen dat het goed is voor de gezondheid) en het werd in 2002 door de EPO toegekend. De geoctrooieerde variëteiten zijn afkomstig van kruisingen van wilde broccoliplanten met commerciële variëteiten. Het patent omvat de planten, hun zaden en de oogst.
De EPO besloot in 2010 dat het teeltproces moet worden beschouwd als ‘essentieel biologisch’ en daardoor is dat niet patenteerbaar.
Maar in 2015 maakte de EPO het onacceptabele en tegenstrijdige besluit bekend: de plant zelf, de zaden en de geoogste groentes zijn patenteerbaar (zie het besluit van de Uitgebreide Raad van Beroep van de EPO van maart 2015).
Eenzelfde besluit werd genomen ten aanzien van het ‘tomaat’-patent, dat werd toegekend aan het Israëlische ministerie van landbouw. Beide besluiten, de ‘broccoli’-zaak en de ‘tomaten’-zaak schepten een precedent voor verdergaande besluitvorming. (zie No Patents on Seeds, rapport 2015: p. 20)
Patenten vormen een risico voor de toegankelijkheid van zaden en planten, vooral van erfgoed-variëteiten. Als het patenten van zaden niet wordt voorkomen, zal de situatie voor traditionele kwekers en kleinschalige boeren steeds moeilijker worden. Zij zullen in toenemende mate naar de achtergrond geduwd worden terwijl een paar grote zaadbedrijven zullen domineren omdat zij de genetische bronnen van de meeste planten zullen bezitten.
Omdat het besluit van de Uitgebreide Raad van Beroep van de EPO juridisch bindend is voor alle andere besluitvorming van de EPO, moeten politici nu in actie komen. De interpretatie van de Europese Patent Conventie moet worden gewijzigd om zo de huidige verboden in de Europese Octrooiwet te versterken.
De absurditeit van de wetgeving
Gezien vanuit de European Patent Convention (EPC) is de hierboven weergegeven interpretatie absurd. Het is tegenstrijdig en ondermijnt de volgende paragraaf.
Artikel 53 b van het EPC stelt:
‘Plantaardige en dierlijke variëteiten of essentieel biologische processen voor de productie van planten en dieren’ zijn uitgesloten van patenteerbaarheid (2).
Men zou kunnen denken dat dit duidelijk neer komt op de uitsluiting van patenten op planten en dieren. Maar als je kijkt naar de beschreven situatie, is duidelijk dat de wet niet als zodanig wordt geïnterpreteerd.
Uitstapje naar de structuur van de Europese Patent Organisatie
De wettelijke basis voor de European Patent Organisation (EPOrg) is de Europesean Patent Convention (ondertekend in 1973 in München). EPOrg, een intergouvermentele organisatie bestaat uit de uitvoerende EPO en de wetgevende Administratieve Raad. De eerste is verantwoordelijk voor bewijsvoering en toekenning van patenten, de laatste heeft als functie het toezicht houden op de besluitvorming van het Octrooibureau en de eventuele herziening van de tekst van de European Patent Convention.
De Uitgebreide Raad van Beroep van de EPO die verantwoordelijk was voor het hierboven beschreven en sterk bekritiseerde besluit, is onafhankelijk van het Octrooibureau zelf en moet er voor zorgen dat de regelgeving steeds gelijk wordt toegepast. De raad is echter ondergeschikt aan de European Patent Convention. (Rapport No Patents on Seeds).
Na de interpretatie van de Uitgebreide Raad van Beroep van de EPO in 2015 is de situatie nog ernstiger. De aanvrager (meestal een groot bedrijf) moet er vooral op letten niet een patent aan te vragen voor een specifieke plant, maar voor een bijzondere eigenschap van planten. Dit betekent dat hoe vager of algemener de aanvraag is, hoe groter de kans dat hij wordt toegekend.
Deze grafiek van de EPO uit 2011 geeft aan dat een bepaald soort appel niet patenteerbaar is, maar wel alle planten met een gen dat de hoeveelheid vitamine C doet toenemen. Het absurde hiervan is dat als gevolg hiervan bepaalde appelvariëteiten en ook andere planten als tomaten onder dit patent vallen.
Met betrekking tot deze absurde besluiten lijkt het er op dat de EPO zelfs tips en uitleg geeft over het opsporen van mazen in de wet en over de mogelijkheden voor toekenning van patenten op planten en dieren, ondanks het verbod dat daarvoor geldt. Dit kan plaatsvinden, omdat – zo wordt uitgelegd in een rapport van No Patents on Seeds (op pagina 11) – de EPO als een machinerie kan worden beschouwd die geld verdient voor elk toegekend patent. Volgens No Patents on Seeds is het patentsysteem ´nu voornamelijk een ‘closed shop’, geregeerd door belangengroepen, gevestigde commerciële belangen en veelal zonder enige vertegenwoordiging door maatschappelijke organisaties. (Flyer ‘Patents on plants and animals: time to act for European politicians’). Besluiten over patenten zou moeten worden genomen door een onafhankelijk orgaan. En dat is nu niet het geval.
Gedetailleerdere informatie over hoe het mogelijk was om het verbod op patenten op planten en dieren in Artikel 53b te omzeilen kan worden gevonden in genoemd rapport van No Patents on Seeds.
Wat wij willen
De notitie van de Europese Commissie van 2 november is niet juridisch bindend. En het betekent niet dat het EPO deze maand een besluit zal nemen. Maar het kan worden gezien als een richtsnoer voor de EPO en de lidstaten, een politiek teken dat hoopt geeft. De volgende stap is waarschijnlijk de discussie over de interpretatieregels van de European Patent Convention in de Europese Mededingingsraad in februari 2017. Het doel moet zijn dat die discussies resulteren in een conclusie waar iedereen achter kan staan: we willen dat de verantwoordelijken van de nationale regeringen besluiten tot een duidelijk NEE tegen patenten op zaden en dieren en dat ze in maart met deze verklaring naar de Administratieve Raad van de EPO gaan.
Om een juridisch bindende verandering te verkrijgen voor een langetermijn verbetering moet de Biotech Richtlijn zelf worden geamendeerd. Na het uitbrengen van de notitie door de Commissie kunnen de lidstaten (3) van de EPO het initiatief nemen in de Administratieve Raad om te zorgen voor garanties dat de bestaande verboden worden gehandhaafd. Op zijn vroegst zal er een besluit worden genomen na de zitting van de Administratieve Raad in maart 2017.
De Administratieve Raad is het enige institutionele orgaan dat de huidige interpretatie van de EPC kan aanpassen.
De rol van nationale regeringen
Nationale patentwetten in Nederland en Duitsland verbieden al het patenteren van planten en dieren in het algemeen. Mocht dit niet van invloed zijn op de besluiten over patenten in Europa, dan kan dit wel de politieke besluitvorming in deze beide landen beïnvloeden.
Nu, na het publiceren van de notitie door de Commissie, is het belangrijk, voorafgaand aan de discussie van de Europese Mededingingsraad eind november en voorafgaand aan de stemmingen door de nationale vertegenwoordigers tijdens de zitting van de Administratieve Raad in maart, de verantwoordelijke ministers te beïnvloeden.
Rechten van plantkwekers vs. patentrechten
Gezien het feit dat zelfs Europese regeringen tegen patenten op planten en dieren uit gangbare teelt zijn, is er een realistische kans op aanzienlijke wijzigingen van de wet.
De discussie is anders waar het gaat over het kwekersrecht en de zogenaamde kwekersvrijstelling. Kwekersrecht, een andere vorm van intellectuele eigendomsrecht, geeft kwekers alleen het exclusieve recht om bepaalde zaden te verkopen, anders dan patentrecht dat ook gaat over het teeltproces en de plantproducten. In Zuidelijke landen hebben veel boeren een radicalere visie op zadensoevereiniteit en verwerpen ze zowel patenten als kwekersrecht. Veel ‘Westerse’ boeren en regeringen zien kwekersrecht echter als een goed alternatief voor patentrecht en de manier om te zorgen dat kwekers beloond worden voor hun veredelingswerk. De kwekersvrijstelling houdt in dat kwekers gewassen waar kwekersrecht op geldt toch als uitgangsmateriaal mogen gebruiken voor hun verdere veredelingswerk. In Nederland zien de meeste boeren dit als een voldoende garantie tegen de monopolisering van de zaadmarkten door een paar grote bedrijven.
Verder lezen: wikipedia over plantkwekersrechten,
Brochure met een kritische visie over deze kwestie,
Video’s over het vertoog in Nederland.
Nieuwe en duidelijke patentwetgeving in Europa is onoverkomelijk nodig en nationale regeringen kunnen dat als volgt beïnvloeden:
- Voor EU-lidstaten: neem een duidelijke positie in tegen patenten op planten en dieren tijdens de onderhandelingen in de Europese Mededingingsraad van 28 november;
- Voor elke EPO-lidstaat: stem tegen de patenteerbaarheid van gangbaar geteelde planten en dieren tijdens de Administratieve Raadsbijeenkomst van de EPO in maart;
- Pas de nationale wetgeving aan (als dat nog niet is gebeurd) als een symbolisch politiek gebaar en zoek allianties tegen de patenten.
Wat kunnen we doen?
Nationale regeringen hebben al vaak een standpunt ingenomen tegen de patenteerbaarheid van planten en dieren. Volgens een rapport van de KLB Münster, spraken het Europese Parlement en ook het Duitse Federale Parlement zich uit tegen de patenteerbaarheid van planten en dieren. Ook in Nederland zijn er politici die tegen zijn. In mei 2016 stond in het Brabants Dagblad de volgende uitspraak van Martijn van Dam, de staatssecretaris van het Nederlandse ministerie van Economische Zaken het volgende zei over patenteerbaarheid: ‘Zodra voor een bepaald type groente een patent is aangevraagd kunnen andere kwekers die soort zonder betaling niet meer doorontwikkelen, en dat schaadt zowel de sector als de voedselvoorziening’.
Om een echte verandering te bereiken, moeten we de lidstaten zich duidelijk op laten stellen tegen patenten op planten en dieren. Daarvoor moeten we er voor zorgen dat de vertegenwoordigers van de lidstaten NEE zeggen tegen de patenten op planten en dieren tijdens de bijeenkomst van de Administratieve Raad in maart. Voor de lidstaten is dat misschien zelfs nog eerder, mocht het onderwerp op 28 november worden bediscussieerd door de Europese Mededingingsraad.
De verantwoordelijke personen voor de discussie op EU-niveau zijn:
- Voor Nederland: Martijn van Dam (Ministerie van Economische Zaken) en Henk Kamp (Ministerie van Economische Zaken)
- Voor Duitsland: Heiko Maas (Ministerie van Landbouw)
De leden van de Administratieve Raad van de EPO die in maart bijeen komt zijn soms afkondig van een ministerie en soms van een nationaal patentbureau en soms wisselen ze elkaar af.
- Voor Nederland: Derk-Jan De Groot (Nederlandse Patent Kantoor), Paul van Beukering (Ministerie van Economische Zaken)
- Voor Duitsland: Christoph Ernst (Federale ministerie van Justitie), Claudia Rudloff-Schöffer (Duitse Patent en Handelsmerk Kantoor)
De andere leden van de Raad kunnen hier worden gevonden.
Directe stappen om hen te beïnvloeden:
- Versterk/wijzig het standpunt van de nationale regering (of ministerie) van het land waarin je woont en zorg ervoor dat ze NEE zeggen tegen patenten op zaden.
- Vraag het verantwoordelijke ministerie (of de afgevaardigde van het nationale patentbureau in het land waarin je woont) wat ze gaan zeggen tijdens de bijeenkomst van de Administratieve Raad van de EPO. (Gewoonlijk gaan de ministeries van Justitie, Landbouw, Economie of Innovatie over patenten.)
- Verspreid het woord! Praat erover met je vrienden! Noem het op sociale media. Schrijf ingezonden brieven…
- Neem deel aan Zadenbeurzen om de biodiversiteit te beschermen. Hoe dan ook, de huidige zaadwetgeving en de positie van de grote voedselproducenten, handelaars, verwerkers en retailers heeft de agro-biodiversiteit en de zaaddiversiteit al geschaad. Daarom wordt het bewaren van zaden steeds belangrijker. Door actie te ondernemen tegen dit verlies aan diversiteit kun je deel nemen aan deze beweging. Kom naar de Reclaim the Seeds 2017 op 4 maart in Nijmegen om zaden uit te wisselen, om erfgoedveriẗeiten te vinden en om kennis daarover te delen! Meer informatie over tijd, plaats en voorwaarden is hier te vinden: http://reclaimtheseeds.nl/index.php/english-home. Tegen die datum zal er waarschijnlijk meer bekend zijn over de ontwikkelingen rondom de Patent Wet…. we houden je op de hoogte!
Voetnoten:
1) Dit aantal is nog veel groter indien men er de genetisch gemodificeerde planten bij op telt: daarvan zijn ruim 7500 patenten in afwachting van goedkeuring. Maar patenten op genetisch gemodificeerde gewassen staan los van de huidige discussie en zullen doorgaan.
2) In Europa moet commercieel verhandeld zaad geregistreerd zijn als een plantveriëteit. Daarom komt dit artikel – uitgaande van de bewoording – neer op een verbod van patenten op zaad.
3) De contractstaten van de Europese Patent Organisatie zijn de Europese Unie, Albanië, de voormalige Joegoslavische republiek Macedonië, IJsland, Liechtenstein, Monaco, Noorwegen, San Marino, Servië, Zwitserland en Turkije (Rapport No Patents on Seeds! 2016).
Bronnen:
No Patents on Seeds (2016): Keine Patente auf Pflanzen und Tiere – jetzt müssen Europas Politiker handeln. Report.
No Patents on Seeds (2016): Time for action – Now! How you can make a change. Flyer
No Patents on Seeds (2016): Patents on plants and animals: time to act for European politicians. Flyer
Schweigler, A., Riekeberg, A. (2012): ‘Widerständige Saat’ – die Broschüre. Über Saatgutindustrie, das EU-Saatgutrecht und das Engagement für Saatgut Souveränität. Veröffentlicht für die Kampagne für Saatgut Souveränität.
Niederländische EU-Ratspräsidentschaft (2016): Finding the Balance – Die Suche nach einer ausgewogenen Lösung in der Debatte über das Patent- und Sortenschutzrecht.
Europäisches Patentamt (2016): Calendar.
Europäisches Patentamt (2016): Representatives.
KLB (2016): Land aktiv Münster. Kein Patent auf Pflanzen und Tiere. KLB, KLFB u. KLJB schreiben Brief an Bundesjustizminister Heiko Maas.
AD (2016): Patent op groenten bedreigt voedselvoorziening. (2.11.2016)
NOS (2016): Nederland wil einde aan octrooi op groente. (2.11.2016)
Bionext (2016): Nieuws.
